Aansprakelijk (al) vóórdat de overeenkomst is gesloten?

Inleiding

Een voorbeeld uit de praktijk. De onderhandelingen waren afgebroken, waarbij de wederpartij cliënte aansprakelijk hield voor dat afbreken. Want, zo was de stellingname, partijen waren er toch gewoon uit? Er was toch een duidelijke (mondelinge) overeenkomst gesloten?   

Waren partijen het (al) eens of niet?

Toch ligt dit vaak nét iets genuanceerder en is er veel recht gesproken over de vraag óf partijen vrij waren in het afbreken van de onderhandelingen en, zo nee, hoe ver de aansprakelijkheid dan reikt. De redelijkheid en billijkheid spelen bij deze beoordeling een (hoofd)rol. Partijen mogen zich niet enkel door de eigen belangen laten leiden, maar dienen ook rekening te houden met de gerechtvaardigde belangen van de wederpartij. 

Uitgangspunt 

Het uitgangspunt is contractsvrijheid. Partijen zijn vrij met elkaar te onderhandelen én deze onderhandelingen af te breken zolang er geen overeenkomst is gesloten.   

De uitzondering 

Het recht zou het recht niet zijn, als er niet altijd een uitzondering bestaat op een vaststaande regel/ op een uitgangspunt. Zo ook in dit leerstuk. De uitzondering bestaat erin, dat indien de onderhandelingen in een dusdanig vergevorderd stadium zijn, dat de wederpartij erop had mogen vertrouwen dat een contract zou worden gesloten, dat dán de wederpartij vaak niet zonder financiële gevolgen de stekker eruit kan trekken.  

CBB/JPO-arrest

In het arrest met de naam CBB/JPO heeft de Hoge Raad de contractsvrijheid van partijen benadrukt en gesteld, dat een rechter de maatstaf van een schadevergoedingsverplichting terughoudend moet toepassen. Partijen zijn echter wel, zo benadrukt de Hoge Raad, verplicht hun gedrag mede door elkaars gerechtvaardigde belangen te laten bepalen. Zij zijn vrij een en ander af te breken, ténzij dit naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid en gelet op het gerechtvaardigd vertrouwen van de wederpartij onaanvaardbaar zou zijn. Dat is overigens niet snel het geval. Slechts als partijen het over de essentiala eens zijn en het nog maar gaat om het "inkleuren van plaatjes" kan het onrechtmatig zijn om van de onderhandelingstafel weg te lopen.

Toepassing 

Een rechter zal aldus rekening houden met de mate waarin en de wijze waarop de partij die de onderhandelingen afbreekt, heeft bijgedragen aan het ontstaan van het gerechtvaardigd vertrouwen van de wederpartij dat wél een overeenkomst tot stand zou komen (of misschien al tot stand was gekomen). Ook zal beoordeeld worden of de ‘afbrekende partij’ de belangen van de wederpartij afdoende in acht heeft genomen tijdens de onderhandelingen en tijdens het afbreken ervan. 

Indien de rechter tot de conclusie komt, dat volgens de hierboven benoemde maatstaf de onderhandelingen niet hadden mogen worden afgebroken, dan zal de wederpartij om schadevergoeding vragen. Dit kan bijvoorbeeld een vergoeding zijn voor de reeds gemaakte (investerings)kosten of de vergoeding van de omzet/inkomsten die de wederpartij zou hebben gegenereerd indien de overeenkomst wel zou zijn gesloten (en zou zijn nagekomen).  

Intentieovereenkomst / LOI

U kunt overigens met elkaar afspraken maken over de wijze waarop  u onderhandelt en op welk moment er sprake is van "gebondenheid" aan een overeenkomst. Ook kunt u, in die overeenkomst, uitsluiten - of opnemen - dat er sprake is van een verplichting om schade en/of kosten te vergoeden, als een partij op een bepaald moment de onderhandelingen afbreekt. Doorgaans worden deze afspraken gemaakt in een intentieovereenkomst of Letter of Intent. LOI's komen in vele soorten en maten, zoals (non) binding (offer), met of zonder ontbindende of opschortende voorwaarden etc. De inhoud daarvan is sterk afhankelijk van wat partijen willen afspreken.

Conclusie 

Het voorgaande is bedoeld als een overzicht van de belangrijkste punten in dit leerstuk. De werkelijke beantwoording van de vraag óf een partij aansprakelijk kan worden gehouden voor het afbreken van onderhandelingen en zo ja, in welke mate deze partij (welke) schade van de wederpartij moet vergoeden, is afhankelijk van de omstandigheden van het concrete geval.   

Vraagt u zich af of u of uw onderhandelingspartner de onderhandelingen (vrijelijk) mag afbreken? Of heeft u andere vragen over de aansprakelijkheid tijdens de precontractuele fase? Neem dan contact op met een van onze specialisten, zoals Jan de Jonge, en Simon Velthuizen.